عبارت شهر حساس به آب با رویکردی جدید در مدیریت جامع آب شهری، تمامی جنبه های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی، فنی و مهندسی را با خدمات بهینه آب شهری سازگار می کند.
اهمیت یک شهر حساس به آب در توانایی آن در رفع چالش‌های مختلف مربوط به مدیریت آب نهفته است. برخی از جنبه‌های اصلی عبارتند از:
۱٫ امنیت آب: یک شهر حساس به آب، دسترسی قابل اطمینان به آب تمیز و ایمن را برای همه ساکنان تضمین می‌کند و خطر کمبود آب یا آلودگی را کاهش می‌دهد.
۲٫ انعطاف‌پذیری آب و هوا: با اجرای شیوه‌های پایدار مانند برداشت آب باران، مدیریت آب حاصل از طوفان و زیرساخت‌های سبز، یک شهر حساس به آب می‌تواند با تغییر الگوهای آب و هوایی سازگار شود و آثار حوادث شدید آب و هوایی را کاهش دهد.
۳٫ حفاظت از محیط زیست: یک شهر حساس به آب باعث حفظ و احیای زیست‌بوم‌های طبیعی مانند تالابها، رودخانه‌ها و دریاچه‌هایش می‌شود.
این امر به حفظ تنوع زیستی، بهبود کیفیت آب و فراهم آوردن زیستگاه‌هایی برای گونه‌های مختلف کمک می‌کند.
۴- قابلیت زندگی شهری: ادغام مدیریت آب در برنامهریزی شهری با ایجاد فضاهای عمومی‌جذاب، کاهش آثار جزیره گرما از طریق زیرساخت‌های سبز و بهبود کیفیت هوا، قابلیت زندگی کلی یک شهر را افزایش می‌دهد.
۵٫ مزایای اقتصادی: استفاده کارآمد از منابع آب می‌تواند به صرفه‌جویی در هزینه برای افراد و شرکت‌های تامینکننده آب منجر شود. افزون‌بر این، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی پایدار فرصت‌های شغلی را در بخش‌های مختلف ایجاد می‌کند.
۶٫ تعامل جامعه: یک شهر حساس به آب مشارکت جامعه را در فرآیندهای تصمیم گیری مربوط به مدیریت آب تشویق می‌کند. این امر آگاهی در مورد ارزش منابع آب را تقویت می‌کند و باعث افزایش رفتار مسئولانه در بین ساکنان می‌شود.به طور کلی، اتخاذ رویکرد حساس به آب با متعادل کردن نیازهای انسان با نیازهای محیط زیست و همچنین سازگاری شهرنشینی با تغییرهای آب و هوایی، باعث پایداری در منابع آبیِ تجدیدپذیر می‌شود.
دفتر روابط عمومی و آموزش همگانی شرکت آب و فاضلاب استان تهران بهتازگی پویشی با عنوان “تهران؛ شهر حساس به آب” راه‌انداخته است که برای آشنایی با محورها و جنبه‌های مختلف شهر حساس به آب و شرایط و الزام‌های موفقیت این پویش، پای صحبت‌های دکتر “سیدحسین سجادی‌فر” مدیر دفتر توسعه پایدار، مدیریت مصرف و مطالعات اجتماعی شرکت آب و فاضلاب استان تهران نشسته‌ایم.
مدیر دفتر توسعه پایدار، مدیریت مصرف و مطالعات اجتماعی شرکت آب و فاضلاب استان تهران با استقبال از شکل‌گیری پویش “تهران؛ شهر حساس به آب”، راه‌اندازی این پویش را گامی به سمت مدیریت علمی مدیریت آب شهری و اجتماعی‌کردن موضوع آب دانست و گفت: کاهش منطقی مصرف، بازچرخانی و استفاده مجدد از آب، کاهش آب بدون درآمد، پیادهسازی اقتصاد چرخشی و استفاده بهینه از پساب فاضلاب محورهای اولیهی شهر حساس به آب را تشکیل می‌دهند.
سیدحسین سجادی‌فر، شهر حساس به آب را یک مفهوم و رویکرد علمی خواند که از حدود ۱۶، ۱۷ سال پیش در حوزه آکادمیک، طراحی شهری و بخش آب مطرح شده اما از پنج، شش سال پیش به شدت رواج یافته است.
وی با اشاره به شکل‌گیری مرکزی بین‌المللی با عنوان شهر حساس به آب در استرالیا، اظهار داشت: شهر حساس به آب یعنی اینکه هر شهری برای پایداری به آب نیاز دارد؛ بنابراین تمام مسایل شهری در حوزه شهر حساس به آب قرار می‌گیرد.
وی با تشریح دو جنبه عرضه و تقاضا در مفهوم شهر حساس به آب، گفت: تمام فرآیندهای مربوط به عرضه و تقاضای آب از اجزای شهر حساس به آب هستند و برای نمونه، عرضه آب که می‌تواند از منابع سطحی، زیرزمینی و یا شیرین‌سازی و نمک‌زدایی آب دریا صورت گیرد، اینها در محور عرضه شهر حساس به آب قرار می‌گیرند.
وی رابطه تغییر اقلیم با آب را از دیگر موارد مورد بحث در مفهوم شهر حساس به آب نام برد و افزود: فعالیت‌های انسانی در دهه‌های گذشته و به‌ویژه سال‌های اخیر آثار و پیامدهای شگرفی بر روی طبیعت گذاشته است که خیلی از تاثیرها مثل انتشار گازهای گلخانه‌ای مخرب بوده و موجب شده است که دمای هوا افزایش یابد و این امر به دگرگونی‌های آب و هوایی و تشدید وقوع سیلاب‌ها و توالی دوره‌های خشکسالی منجر شده که نمونه آن در شهر تهران قابل مشاهده است و برای نخستین بار چهارمین سال متوالی خشکسالی را در این کلان‌شهر پشت سر می‌گذاریم.
وی جنبه‌های دیگر مفهوم شهر حساس به آب را موضوع آب، محیط زیست، خرد اقلیم‌ها و رویکردهای اکوسیستمی عنوان و تصریح کرد: آب قلب هر شهری محسوب می‌شود و در شهر حساس به آب ما باید به سمت پایداری منابع آب حرکت کنیم و تا جایی که ممکن است آب بدون درآمد را کاهش دهیم چراکه این اقدام‌ها محورهای اساسی شهر حساس به آب هستند.
سجادی‌فر درباره پویش “تهران؛ شهر حساس به آب” که توسط دفتر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان تهران مطرح و در حال فراگیر شدن است، گفت: شهر حساس به آب یک رویکرد است؛ در مدیریت یکپارچه منابع آب ما با دو رویکرد مدیریت عرضه و مدیریت تقاضا سروکار داریم و هر نوع فعالیتی که به منظور تولید، استخراج و توزیع آب به بهترین و اقتصادی‌ترین شیوه باشد، مدیریت عرضه اطلاق می‌شود و هر نوع فعالیت اقتصادی، اجتماعی، فنی، سیاسی که بتواند حداکثر یا میانگین تقاضا را کاهش دهد، مدیریت تقاضا می‌نامیم.
به گفته وی، با توجه به اینکه مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران اولویت سال آبی جدید را تمرکز بر مدیریت مصرف آب نام‌گذاری کرده است، در طبقه‌بندی مدیریت مصرف آب در گام نخست باید بهینه‌سازی مصرف آب را با اصلاح‌های قانونی و سیاست‌گذاری در سطح کلان پیگیری کنیم. در گام دوم، بهینه‌سازی مصرف آب با اصلاح‌های ابزاری و فنی، گام سوم بهینه‌سازی مصرف آب با اقدام‌های کنترلی و گام چهارم بهینه‌سازی مصرف آب با اقدام‌های فرهنگی و اطلاع‌رسانی مورد توجه است.
وی تمرکز اولیهی پویش تهران شهر حساس به آب را مباحث اجتماعی خواند و افزود: این پویش مقدمه و درواقع یکی از اجزای شهر حساس به آب است و پیادهسازی و استقرار شهر حساس به آب به تنهایی از توان شرکت آب و فاضلاب استان تهران خارج است و باید دولت ازجمله استانداری، شرکت مدیریت منابع آب، شهرداری و … همه گروداران بخش آب در این زمینه دخیل باشند.
مدیر دفتر توسعه پایدار، مدیریت مصرف و مطالعات اجتماعی شرکت آبفای استان تهران تصریح کرد: در بحث‌های اجتماعی شهر حساس به آب دو نوع اقدام می‌توانیم برای مدیریت تقاضا انجام دهیم. برخی اقدام‌ها متمرکز و دارای ماهیت فنی و مهندسی هستند و گونه دوم، اقدام‌های سیاستی عمومی که به تغییر رفتار مصرف‌کننده ارتباط دارد و در این زمینه باید تلاش کنیم شهروندان در مصرف آب بهینه عمل کنند.
وی ادامه داد: بی‌گمان اقدام‌هایی که از جنس تغییر رفتار است، بسیار پیچیده، پویا، غیر قابل تمرکز بوده و به یک نقطه، مکان و زمان محدود نیست، بنابراین، باید در پویش شهر حساس به آب به دنبال آن باشیم که ذهنیت شهروندان و سیاست‌گذاران را تغییر دهیم و یک همکاری گسترده بین سازمانی و فرا بخشی با همکاری گروه‌های مردم‌نهاد ایجاد کنیم تا از این طریق، زیرساخت لازم برای تغییر رفتار فراهم شود. سجادی‌فر مفهوم اجتماعی شدن آب را جلب مشارکت گروه‌های مختلف با انگیزه‌ها و منافع مختلف برای همکاری در زمینه بهینه‌سازی مصرف دانست و افزود: به طور خلاصه، شهر حساس به آب به دنبال اجتماعی کردن موضوع آب است که این مهم فقط با کمک ابزارهای مختلف ارتباطی، اجتماعی و فرهنگی محقق می‌شود.
به گفته وی، پویش “تهران؛ شهر حساس به آب؛ باید به دنبال آن باشد که چگونه می‌توانیم الگوی مصرف آب شرب را در بین مصرف‌کنندگان بهینه و الگوهای پایدار در تخصیص منابع آب را از طریق راه‌حل‌های غیرسازه‌ای ایجاد کنیم چراکه تاکنون تمامی شیوه‌های سازه‌ای را اجرا کرده‌ایم.
وی افزود: همچنین برای موفقیت در این پویش باید از اعمال سلیقه‌های فردی پرهیز کنیم و بتوانیم مسئولیت‌پذیری و پاسخ‌گویی تمامی ذی‌نفعان را دخیل کنیم؛ ذ‌ی‌نفع عبارت است از هر فردی که بر شرکت تاثیر می‌گذارد یا از شرکت تاثیر می‌پذیرد. وی با اشاره به پیشینه شکل‌گیری مفهوم جهانی شهر حساس به آب، اظهار داشت: مراحل گذر از شهر تامینکننده آب به شهر حساس آب به ترتیب شامل شهرهای تامینکننده آب، شهرهای مجهز به فاضلاب، شهرهای مدیریت‌کننده سیلاب، شهرهای سازگار با منابع آبی، شهرهای دارای چرخه آبی و شهرهای حساس به آب بوده و بهتازگی، رویکرد کشورهای توسعه‌یافته و پیشرو در مدیریت منابع آب، از شهر حساس به آب به “شهر خردمند آب” (Wise Water City) ارتقا یافته است.
سجادی‌فر تصریح کرد: اگر بخواهیم در تهران به سمت شهر حساس به آب حرکت کنیم، باید با یک مرکز دانشگاهی که در حوزه آب فعالیت می‌کند، تفاهم‌نامه داشته باشیم تا کارهای مطالعاتی انجام دهد و دبیرخانه سیاست‌گذاری آن در استانداری مستقر شود که می‌تواند شامل نهادها و سازمانهای مختلف نظیر استانداری، شرکت آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب و شهرداری، رسانه های تاثیرگذار (مطبوعات، صدا و سیما و …)، انجمن های تخصصی فعال در موضوع آب، جامعه دانشگاهی و سازمان های مردم‌نهاد فعال درخصوص آب باشد تا بتوانیم الگوی شهر حساس به آب را پیادهسازی کنیم و در این میان باید کارگروه‌هایی در زمینه طراحی و کنترل فرآیندها، تولید محتوا و افکارسنجی، تامین مالی و اجرای فرآیندها تشکیل شود.
وی برجسته‌سازی موضوع آب را مهم‌ترین هدف مطرح کردن پویش “تهران؛ شهر حساس به آب” خواند و افزود: در نخستین گام باید بحث آب در بین تمامی افراد و گروه‌های جامعه برجسته‌سازی و سپس برندسازی شود و منظور از برندسازی یعنی هویت‌بخشی دیداری، شنیداری، نوشتاری، صوتی برای طرح شهر حساس به آب است که بتوانیم شخصیت‌سازی کنیم و در گام بعدی باید بتوانیم نگرش و رفتار آبی کنش‌گران را سنجش کنیم و بهبود بخشیم.
مدیر دفتر توسعه پایدار ، مدیریت مصرف و مطالعات اجتماعی شرکت آب و فاضلاب استان تهران هم‌افزایی سیاست‌گذاران و الگوسازی و همراه‌سازی سازمانهای مردم‌نهاد را از دیگر اهداف مورد پیگیری در طرح شهر حساس به آب برشمرد و اظهار داشت: در بیان چهارچوب مفهومی شهر حساس به آب، سه برنامه “اجتماعی”، “ارتباطی” و “عملیاتی، کاربردی” قابل اجرا است.
به گفته وی، در برنامه اجتماعی شهر حساس به آب یادگیری اجتماعی، گفت‌وگوی اجتماعی و تسهیل‌گری اجتماعی مورد توجه است؛ در برنامه ارتباطی اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، برجسته‌سازی و برندسازی پیگیری می‌شود که خوشبختانه دفتر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب استان تهران هم‌اکنون با تهیه بیلبوردها و بروشورهای شهر حساس به آب این برنامه را آغاز کرده است و برنامه عملیاتی ترغیب به مدیریت بهینه مصرف آب، بازاریابی اجتماعی و اشاعه نوآوری است.
سجادی‌فر تصریح کرد: برای اینکه تهران یک شهر حساس به آب باشد، باید مشترکان و ذی‌نفعان را گروه‌بندی کنیم که گروه نخست مصرف‌کنندگان آب به‌ویژه آب شرب هستند؛ گروه دوم تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران و مدیران؛ گروه سوم خبرگان و گروه چهارم سازمانهای مردم‌نهاد و سازمانهای ملی و بین‌المللی هستند ضمن آنکه مراکز و گروه‌های دیگری ازجمله زنان، کودکان، سازمان ها و نهادها دولتی و خصوصی، افراد مشهور و سرشناس، خبرنگاران و اصحاب رسانه، مدارس ، دانشگاه‌ها و مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، ، پارک‌ها و فضای سبز و شهرداری‌ها، مراکز عبادی و اماکن مذهبی، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ، هتل‌ها و مراکز اقامتی و سیاحتی، مجموعه‌های تفریحی ورزشی ، رستوران‌ها ، بازارها و مراکز تجاری بزرگ، و … می‌توانند تاثیرگذار باشند.
