آیا مداخله در بازار ارز کار درستی است؟

به گزارش ایبِنا، مداخله در بازار ارز تیغ دو لبه‌ای است که می‌تواند بسیاری از سیاست‌های ارزی دولت‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد. بنا به گفته علی ربیعی، سخنگوی دولت در هفت سال اخیر، دولت تدبیر و امید حدود ۳۵ میلیارد دلار ارز در اختیار داشته و آن را در بازار تزریق کرده است. رقمی نزدیک به یک هفتم کل منابع ارزی که دولت‌های نهم و دهم (۲۰۰ میلیارد دلار) استفاده کرده‌اند.
منابع محدود ارزی بعد از خروج ایالات متحده از برجام و گسترش بیماری کرونا در جهان و به تبع آن، افزایش فشارهای اقتصادی بر شهروندان ایرانی باعث شده تا دولت در سیاست‌های ارزی بازنگری کند. اما این سیاست‌ها تا چه اندازه ضروری است و چقدر می‌تواند به ثبات در بازار ارزی کمک کند؟ ایده‌ای که موافقان و مخالفان خود را دارد.
مداخله در بازار به معنای تزریق اسکناس نیست
سیدیاسر جبرائیلی؛ کارشناس اقتصاد سیاسی در گفتگو با ایبِنا می‌گوید:‌ ارز جزء منابع عمومی کشور است و باید در راستای منافع عمومی خرج شود. مداخله در بازار به این معنا که بانک مرکزی با مدیریت عرضه ارز قیمت آن را کنترل کند، راهبرد درستی نیست و نه تنها موفقیت نمی‌آورد بلکه هدر دادن ارز هم است.
به گفته وی، «چه در دولت سابق و چه در دولت فعلی این اقدام اشتباه است و چه ارز دولتی و چه ارز بخش خصوصی باید در چرخه اقتصاد یک کشور قرار بگیرد و صرف نیازهایی شود که ناظر به منافع عمومی هستند».
وی دلیل مخالفت خود را چنین عنوان می‌کند: متاسفانه در همه دوره‌ها ارز به مصارفی رسیده که با منافع عمومی در تضاد بود. ما با تخصیص بهینه ارز هم می‌توانیم جلوی قاچاق را بگیریم. چرا که قاچاقچی درآمدی ندارد و پول را از همین بازار جمع می‌کند و با آن قاچاق کالا انجام می‌دهد که این روند به اقتصاد آسیب می‌زند. پس اگر ما در بازگرداندن ارزهای حاصل از صادرات به شدت سخت گیری کنیم آن وقت می‌توان مداخله در بازار ارز را مثبت دانست.
این کارشناس مسائل اقتصادی، یکی از ریشه‌های شکاف طبقاتی در کشور را مصرف اختصاصی منابع ارزی می‌داند و معتقد است: طبقه خاصی که قدرت خرید خارجی دارند یک الگوی مصرف متمایز به الگوی متعارف جامعه از طریق واردات برای خود درست می‌کنند؛ این خودروها و لوازم لوکسی که می‌بینم همگی با ارزی تهیه شده که متعلق به همه مردم است.
جبرائیلی تاکید می‌کند: اقدامات مداخله‌ای در بازار کاملا باید تحت مدیریت دولت برای مصارف خاص در نظر گفته شود و همه مبادلات باید رهگیری شود تا به مقصد اصابت کند. بنابراین مداخله در بازار به معنای پخش اسکناس در بازار، ۱۰۰ درصد کار غلطی است و از سوی دیگر، رهگیری نکردن ارز مشکل را دو چندان می‌کند.
کارشناس اقتصاد سیاسی با بیان اینکه در شش ماهه اول امسال ما حدودا ۱۳ میلیارد دلار صادرات و ۱۶ میلیارد دلار واردات داشته‌ایم، پیشنهاد می‌کند: اگر آن ۱۳ میلیارد دلار به چرخه اقتصادی کشور بازگردد و بانک مرکزی تدابیری بیاندیشد که صادرکننده حتی اگر ارز هم نمی‌آورد ما به ازای صادرات خود سهمیه‌ای برای واردات کالاهای اساسی برایش تعیین شود، این نیز مطلوب است.
جبرائیلی اضافه می‌کند: چون ما ارز را برای این می‌خواهیم که واردات کنیم و نیازهایمان را تامین کنیم، پس حتی صادرکنندگان اگر به صورت تهاتری کالای مورد نیاز کشور را تامین کنند، به نظر من باید بانک مرکزی از آنان بپذیرد چون به نظر می‌رسد این راهکار مناسبی باشد که البته این مسئله به تنهایی در اختیار رییس بانک مرکزی نیست چون دولت باید این را سازماندهی کند و بخش‌های مختلفی از جمله بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و وزارت صمت را با هم هماهنگ تقسیم وظایف کند.
مداخله در بازار ازر در دوران کرونا ضروری است
از سوی دیگر، حسن گلمرادی؛ عضو هیات علمی موسسه عالی آموزش بانکداری ایران در پاسخ به سوال خبرنگار ایبِنا که آیا اقدامات مداخله‌ای در بازار ارز اقدام درستی است؟ معتقد است: باید گفت که بسته به شرایط جواب می‌تواند متفاوت باشد. از آنجا که حفظ ارزش پول ملی یکی از وظایف بانک‌های مرکزی است و معمولا بانک‌های مرکزی نسبت به بی‌ارزش شدن ارزش پول ملی وظایفی برعهده دارند که از جمله می‌توان به اقدامات مداخله‌ای اشاره داشت؛ در شرایطی که نیازهای ارزی و انتظارات تورمی سبب ایجاد تقاضا و افزایش آن شده و تحریم‌های یک طرفه و بیماری کرونا جریان وروردی منابع ارزی را با مشکل مواجه ساخته است، دخالت بانک مرکزی و مدیریت نرخ ارز به منظور جلوگیری از کاهش ارزش پول ملی را می‌توان اقدامی لازم و ضروری تلقی کرد.
به گفته این کارشناس اقتصادی، اینکه انتظار می‌رود فروش نفت بالا برود تا نرخ ارز تعدیل شود باید گفت بدون شک افزایش فروش نفت و فرآورده‌های نفتی و انتقال آن به داخل کشور می‌تواند سبب کاهش انتظارات و در نتیجه تعدیل نرخ ارز از کانال کاهش تقاضا و افزایش عرضه ارز باشد.
البته در حال حاضر، امکان فروش نفت نیز با مشکلاتی همراه است و سوال اینجاست که تا زمان تحقق افزایش فروش نفت برای تعادل در بازار ارز چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟ گلمرادی در اینباره خاطرنشان می‌کند: گسترش صادرات غیر نفتی و موظف کردن صادرکنندگان به انتقال ارز به داخل کشور و افزایش و تسهیل مراودات اقتصادی بین مرزها و همسایگان از قبیل بازارچه‌های مرزی، تقویت دیپلماسی اقتصادی و رایزنی‌های اقتصادی، جلوگیری از بورس‌بازی و سفته‌بازی در بازار ارز، کنترل خروج سرمایه از کشور، تقویت بازار سرمایه و هدایت نقدینگی به بازار سرمایه و فعالیت‌های مولد و جلوگیری از جو روانی کاذب در بازار ارز از جمله اقداماتی است که می‌تواند در شرایط کنونی در تعادل بازار ارز نقش داشته باشد.
از اینرو، آنچه کارشناسان اقتصادی در گفتگو با ایبِنا بر آن صحه می‌گذارند این است که به هر صورت، در روزهای سختی که اقتصاد ایران پشت سر می‌گذارد، اعمال سیاست‌های ارزی امری اجتناب‌ناپذیر و لازمه مدیریت منابع ارزی کشور است که در عمل باید مورد تدقیق و تصمیم‌گیری جدی قرار گیرد. از یکسو، اختصاص ارز به کالاهای اساسی و ایجاد سامانه رهگیری ارزهای توزیع شده و از سوی دیگر تمرکز بر صادرات غیرنفتی برای جذب منابع ارزی جدید دو راهکاری است که کارشناسان اقتصادی برای نقش‌آفرینی بهتر سیاست‌های ارزی بانک مرکزی بر آن تاکید دارند.