لزوم توجه همزمان به دو مفهوم تاب‌آوری و آسیب‌پذیری در ادبیات پایداری

به گزارش تجارت آوا به نقل از روابط عمومی پژوهشکده بیمه، نهمین کنفرانس مهندسی مالی ایران با موضوع مهندسی مالی و تاب‌آوری در اقتصاد امروز پنج‌شنبه ۱۴ اسفندماه به صورت مجازی برگزار شد. در این وبینار، دکتر کردبچه رئیس پژهشکده بیمه به ارائه سخنرانی با عنوان «ملاحظات مفهومی درباره تاب‌آوری و آسیب‌پذیری» و تبیین سه مفهوم تاب‌آوری، آسیب‌پذیری و انطباق به عنوان مفاهیم مرتبط با حوزه پایداری پرداخت.
دکتر کردبچه در ابتدا با اشاره به فقدان شفافیت در تعاریف و ارتباط متقابل بین این مفاهیم و گستره کاربرد آن‌ها در علوم و رشته‌های مختلف به بیان اهمیت و ضرورت پرداختن به این مفاهیم و ارائه تعاریف مختلف برای این مفاهیم اشاره کرد.
رئیس پژوهشکده بیمه تاب‌آوری را مقاومت در مقابل شوک‌ها و بازگشت به وضعیت اولیه پس از رفع آثار شوک دانسته و افزود: تاب‌آوری سخت یکی از انوع تاب‌آوری است که اشاره به برخورداری از ساختارها و نهادهای با قدرت بالا دارد. اما این امکان وجود دارد که اقتصادی فاقد زیرساخت‌های قوی باشد اما به سبب توانایی در جذب و بهبود بالا، به راحتی بتواند شوک‌ها را تحمل کند. به این ترتیب استحکام، افزونگی، پرمایگی، واکنش‌پذیری و بازیابی به عنوان مؤلفه‌های تاب‌آوری بوده و ضعف در هر یک از این مؤلفه‌ها می‌تواند به ضعف در تاب‌آوری کلی سیستم منجر شود.
دکتر کردبچه در تشریح مفهوم آسیب‌پذیری خاطرنشان کرد؛ آسیب‌پذیری در ادبیات پایداری به معنای ظرفیت آسیب‌دیدن و حساسیت نسبت به یک اختلال و تکانه است و دارای پیوستگی و ارتباط متقابل با مفهوم تاب‌آوری است به طوری که در طول زمان یکدیگر را تقویت می‌کنند. وی همچنین در تشریح تفاوت و مرزبندی دو مفهوم تاب‌آوری و آسیب‌پذیری افزود، آسیب‌پذیری به زیان و آسیب ناشی از شوک به سیستم یا اقتصاد در دو سطح خرد و کلان اطلاق می‌شود.
وی در ادامه به توضیح مفهوم انطباق پرداخته و افزود این مفهوم از بوم‌شناسی و زیست‌شناسی به ادبیات پایداری راه یافته و منظور از انطباق، سازگاری یا انطباقی است که سیستم می‌تواند در اثر شوک در طول زمان پیدا کند و امروزه در اصطلاح به معنای انحراف از وضعیت اصلی در واکنش به شوک یا تکانه تعریف می‌شود و نکته حائز اهمیت در ادبیات پایداری نقشی است که این مفهوم می‌تواند در پیوند دادن دو مفهوم تاب‌آوری و آسیب‌پذیری ایفا کند به طوری که هر چه یک سیستم بتواند با استفاده از تاب‌آوری آسیب‌پذیری را کم کند دارای انطباق بیشتری خواهد بود.
دکتر کردبچه ضمن اشاره به تغییر نگرش ایجاد شده در ادبیات و سیاست‌گذاری‌های جهانی گفت: امروزه به جای تمرکز صرف بر آسیب‌پذیری شاهد افزایش تمرکز بر کاهش آسیب‌پذیری از طریق افزایش تاب‌آوری هستیم و خوشبختانه سیاست‌های پیشگیرانه امروز به صنعت بیمه هم وارد شده و اکنون در بیمه‌ها نیز این سیاست‌ها در انواع رشته‌های بیمه‌ به خصوص بیمه‌های درمان و خودرو جایگاه ویژه ای پیدا کرده است که به معنای درهم تنیدن مدیریت ریسک[از طریق بیمه کردن] و مدیریت خسارت[از طریق افزایش تاب‌آوری و مقاومت] است.
وی با اشاره به حرکت از نگرش آسیب‌پذیری در مدیریت خسارت به سمت تاب‌آوری و کاهش وقوع خسارت از طریق فرایند بهبود پویا و یادگیری که تحت عنوان انطباق از آن یاد می‌شود افزود؛ اهداف توسعه پایدار ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰ و کنفرانس تغییر اقلیم پاریس نیز بر همین اصول بنا شده است و بر رفع فقر[نه از طریق کمک به فقرا که از طریق توانمندسازی فقرا و توجه به تاب‌آوری]، ایجاد زیرساخت‌های تاب‌آور، ایجاد شهرهای تاب‌آور و پایدار و حمایت از مناطق در معرض مخاطرات طبیعی تکیه دارد.
براین اساس مفهوم جدید تاب‌آوری در ادبیات پایداری با عنوان خالص آسیب‌پذیری مطرح شده است که از ترکیب دو بعد آسیب‌پذیری و تاب‌آوری حاصل شده که بر اساس آن کاهش آسیب‌پذیری خالص به عنوان یک شاخص مهم لزوما به بعد آسیب‌پذیری و مدیریت ریسک و زیان باز‌نمی‌گردد بلکه می‌تواند به شدت تحت تأثیر بُعد تاب‌آوری و افزایش تاب‌آوری باشد. لذا بی‌توجهی به ارتباط این دو مفهوم می‌تواند به نتایج نامناسب منجر شود.
رئیس پژوهشکده بیمه در پایان سخنان خود ضمن ارائه مدل مفهومی تاب‌آوری، به آسیب‌پذیری کمترِ کشورهای جنوب شرق آسیا در برابر بحران ۲۰۰۸ و بازگشت سریع‌تر به وضعیت پایدار به سبب تجربه و یادگیری حاصل از بحران ۱۹۹۷ و عملکرد بهتر در مدیریت ریسک نسبت به کشورهای درگیر بحران اشاره کرد و این فرایند را مصداق انطباق دانست که به معنای پویایی بوده و در فرایند برخورد با شوک و مدیریت آن در اقتصاد اتفاق می‌افتد.