وجود منابع عظیم هیدروکربونی و دسترسی به آب‌های آزاد از مزیت‌های رقابتی کشور در صنایع پالایشی و پتروشیمی محسوب می‌شوند. شناخت صنعت نفت، پالایش و پتروشیمی و استفاده دقیق از فرصت‌های پیش‌رو در جهت رشد اقتصاد کشور در اثربخشی تخصیص منابع محدود و به دنبال آن توسعه سایر صنایع مؤثر است. با رشد صادرات محصولات پالایشی و پتروشیمی و کسب سهم بیشتر از بازار جهانی می‌توان انتظار افزایش درآمد ملی، بکارگیری تکنولوژی‌های به‌روز و توسعه روزافزون این صنایع را داشت.
با وجود گسترش صنعت پالایشگاهی در ایران، این صنعت با چالش‌های قابل توجهی روبه‌رو بوده و هست. عدم وجود تکنولوژی به‌روز، مالکیت و حکمرانی غیرصحیح شرکت‌ها و مجتمع‌ها، نحوه نامناسب واگذاری آنها به بخش به اصطلاح خصوصی و مسئله قیمت‌گذاری محصولات و نهاده‌ها از جمله مهمترین چالش‌های این صنعت در ایران به شمار می‌روند. عوامل مختلفی از درون و بیرون این صنعت باعث شده که مسیر کارا و مؤثری برای رشد و ایجاد ارزش افزوده در این صنعت طی نشود که این امر کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری را به همراه داشته است.
در مورد صنایع پتروشیمی در ایران نیز درصد بالایی از این محصولات، با ارزش افزوده ناچیز حاصل از صنایع بالادستی، به کشورهای با صنعت پیشرفته‌تر صادر می‌شود تا به عنوان خوراک صنایع پایین‌دستی آنها مصرف شود. این در حالی است که به طور قطع تقاضا و ظرفیت این کار در داخل کشور هم می‌توانست شکل بگیرد و عدم این موفقیت در طول سال‌ها و دهه‌های اخیر نشان‌دهنده وجود نواقص سیاست‌گذاری و جهت‌دهی به این صنعت است. البته چالش‌ها و کمبودهای این صنعت در ایران بسیار گسترده و متعدد است. دو مسئله قیمت‌گذاری و خصوصی‌سازی که در مورد پالایشگاه‌ها هم صادق است در مورد صنعت پتروشیمی نیز مشکل‌زا بوده است. در مورد خوراک گازی صنایع پتروشیمی، به دلیل سخت بودن حمل‌ونقل گاز و هزینه‌های بالا برای ساخت تجهیزات و زیرساخت‌های انتقال آن، قیمت‌گذاری گاز در طول زمان با مشکلاتی نظیر عدم وجود قیمت پایدار و انعطاف‌پذیر در طول زمان مواجه بوده است که چالش‌هایی از قبیل کاهش سرمایه‌گذاری ناشی از عدم شفافیت قیمت واحد و ابهام آن، تغییر نرخ تسعیر ارز و بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران و همچنین عدم وجود انگیزه برای بازگشت ارز حاصل از صادرات را در پی داشته است. از سوی دیگر قیمت‌گذاری خوراک مایع به دلیل مشخص بودن وضعیت حمل‌ونقل و عدم نیاز به زیرساخت‌های پیچیده و هزینه‌بر نسبت به حمل‌ونقل گاز سهولت بیشتری دارد. در سال‌های اخیر بسیاری از واگذاری‌های مجتمع‌ها و شرکتهای پتروشیمی به درستی به بخش خصوصی صورت نگرفت و ارزش‌گذاری درستی هم انجام نشد. بسیاری از این واگذاری‌ها به بخش‌های شبه‌دولتی و هلدینگ‌هایی انجام گرفت که دولت از سهامداران اصلی آنها بود و اغلب دانش فنی و تخصصی لازم جهت توسعه و گسترش طرح‌های پتروشیمی را نداشتند و روند پیشرفت پروژه‌ها را با مشکلات و تأخیر زیادی مواجه می‌کردند.
جذب سرمایه خارجی به منظور پیش‌برد طرح‌های پالایشگاهی و پتروشیمی علاوه بر تأمین منابع مالی سبب انتقال تکنولوژی و ارتقای کیفیت پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی موجود می‌شود. لذا رفع تحریم‌های بین‌المللی و توسعه زیرساخت‌ها باعث تسهیل جذب سرمایه‌گذاری خارجی و رشد هرچه سریعتر این صنایع در کشور و دستیابی هرچه بیشتر به بازارهای صادراتی خواهد شد.
در گزارشی که توسط مدیریت تحقیقات اقتصادی بانک خاورمیانه تهیه شده است، سعی شده که صنعت پالایشگاهی و پتروشیمی ایران تا تاریخ خرداد ۱۴۰۰، به صورت خلاصه و مفید بررسی شود.
