سدها و نیروگاههای برق آبی از جمله مظلوم ترین طرحهای زیربنایی کشور محسوب میشوند، سازه هایی که در سالهای اخیر با هجمه های غیر منصفانه و داوریهای یکسویه بسیاری مواجه بوده اند، ابرسازه هایی که برخی با بخشی نگری فقط به اندک جنبه های منفی آن پرداخته اند. هدف از نگارش این یادداشت، تعریف و تبیین مزایا و مواهب صنعت برق آبی و یا عدم پذیرش معدود معایب طبیعی آن نیست. بدیهی است هر صنعتی دارای مزایا و معایبی است که باید توسط کارشناسان و متولیان آن و به دور از تعصب و تندروی، مورد نقد و بررسی ژرف قرار گیرد.
سدها و نیروگاههای برق آبی نقش مهمی در پایداری و ثبات شبکه برق سراسری ایفا میکنند، در فصل تابستان و در زمانی که به علت افزایش دمای هوا نیروگاههای حرارتی با افت راندمان مواجه شده و مصرف برق کشور ماههای اوج خود را میگذراند، کمک و عصای دست وزارت نیرو برای تولید و مدیریت برق هستند، از طرفی در زمستان و در فصل سرد که تامین سوخت نیروگاهها با مشکلات شدید مواجه است، نیروگاههای برق آبی چراغ صنایع، کشاورزی و منازل را روشن نگاه میدارند. این نیروگاهها، با ظرفیت بیش از دوازده هزار مگاوات از مجموع حدود هشتاد و پنج هزار مگاوات ظرفیت نصب شده کشور و با وجود سهم پانزده درصدی و به ظاهر اندک خود، تاثیری بسیار ارزشمند، حیاتی و عمیقی در راهبری سامانه شبکه برق در کلیه فصول سال دارند، این اهمیت در سالهای آتی و با افزایش تنگناهای مربوط به مصرف تصاعدی گاز به خصوص در ماههای سرد سال بیش از پیش خواهد شد. با اطمینان میتوان گفت، در دهه آتی، بعضی نیروگاههای غیر برق آبی امکان تولید کافی برق را به علت کمبود گاز نخواهند داشت و کشور ناگزیر به سمت احداث پر شتاب نیروگاههای برق آبی خواهد رفت، اما از آنجایی که احداث نیروگاههای برق آبی بزرگ به علت پیچیدگیهای فنی و اجرایی حدود ده سال به طول می انجامند، این احتمال وجود دارد که کشور در برهه ای با کمبود برق و انرژی مواجه گردد، لذا امید است مردان سختکوش وادی خدمتگزاری در سازمان برنامه و وزارت نیرو، از امروز برای آن سالها برنامه ریزی شایسته ای داشته باشند.
صنعت فاخر برق آبی، علاوه بر تولید انرژی پاک و تجدیدپذیر، خدمات متعدد دیگری همچون اشتغال کوتاه مدت و بلند مدت، توسعه محلی و گردشگری، گسترش کشاورزی پایدار، مدیریت آبهای سطحی و کنترل سیلاب های مخرب را بر عهده دارد. در این میان آنچه منظور و اشارت این چند سطر نوشتار است، کنترل سیلاب عظیم دو سال پیش در جنوب و جنوب غرب کشور است.
نوروز هزار و سیصد و نود و هشت است، رسانه ها اخبار ناخوشایندی از آبگرفتگی ها و طغیانهای رودها و مسیل ها مخابره می کنند، سیلاب با دوره بازگشتی چندین سده ای می خروشد، هر لحظه و هر آن بر میزان حجم باران و سیلاب افزوده میشود، وضعیت جنوب و جنوب غرب کشور نگران کننده میشود، اما این تهدید در خوزستان ابعاد گسترده تری دارد. انتهای مسیر رودهای بزرگ کارون، دز، کرخه، زهره، مارون و جراحی با همه توان به خوزستان ختم می شوند. شمال اهواز نقطه اتصال رودهای پر حجم و پر تلاطم کارون و دز است، آنجایی که کارون بزرگ شکل میگیرد، این بار بس بزرگ تر و عظیم تر از همیشه.
آسمان زاگرس هرچه باران دارد و رودهای آن هرچه قدرت دارند در نزدیکی اهواز و در کارون بزرگ سیلی مخرب و خروشان را سبب شده اند، این سیلاب به راحتی اهواز و همه پایین دست آن و خرمشهر مقتدر را خواهد برد و خواهد شست، قسمتهای زیادی از شهرهای پر جمعیت، مهم و استراتژیک خوزستان در خطر ویرانی قرار دارند، از طرفی فصل مسافرت به خطه عزت و افتخار و مجاهدت است و بسیاری از مردم کشور به یاد فرزندان غیور ایران زمین، به این دیار آمده اند.
بسیاری از کارشناسان و مدیران صنعت برق آبی در آماده باش کامل هستند، سدهای خوزستان و استانهای همجوار که با پیش بینی تیم حاذق خود، سیلاب را پیش بینی و مخازن خود را در فصل زمستان و با تولید برق خالی و مهیای مهار سیلاب کرده اند، آماده کنترل این سیل کم نظیر و ویرانگر هستند. سدهای رودبار لرستان، سیمره، کرخه، کارون چهار، کارون سه، کارون یک، مسجد سلیمان و گتوند با آمادگی و هماهنگی کامل، میلیاردها متر مکعب آب را از همان ابتدای مسیر و سرشاخه رودخانه ها، به صورت علمی و برنامه ریزی شده کنترل می نمایند، حجم مخازن هر یک از سدها با توجه به میزان سیلاب و بارندگی و سطح مخازن سدهای بالادست و پایین دست، به دفعات پر و خالی میشوند.
روزها و ساعات پر اضطراب و خطیری است، مدیران و کارشناسان مرتبط با وجود تعطیلات نوروزی در استان حاضر شده اند، جلسات متعدد فنی و مدیریتی و ارتباط مستقیم با تمامی سدها و پیگیری پیش بینی میزان بارندگی و نظارت بر چگونگی رفتار مخازن، عملکرد دریچه سدها و آخرین وضعیت رودخانه ها و مسیل ها و اراضی کشاورزی و اطمینان از سلامت مردم، به صورت شبانه روزی در حال انجام است. سدها، سیلاب را در مخزن خود آرام و با حجمی بسیار کمتر رها می کنند تا در مخزن سد بعدی آرام گیرد، این امکان با وجود توالی سدهای ساخته شده میسر می گردد، هرچند جای چند سد دیگر همچون سد بختیاری به شدت خالی است.
سطح آب کلیه رودخانه ها با سرعت زیادی بالا و بالاتر می آید، کل دشت خوزستان در خطر ویرانی است، در اهواز سطح آب به پیاده روهای کنار کارون رسیده و آنها را مغروق کرده است، اضطراب و نگرانی در دل همه مردم ایران موج میزند، تصاویر هوایی منتشره ابعاد جدیدی از این شرایط را ترسیم میکنند، توده مردم کمتر خبر دارند که مجموعه بزرگ سدها و نیروگاههای برق آبی کشور چگونه و با پذیرش چه صعوبتهایی برای رفاه و آرامش آنها تلاش میکنند، خدمتگزارانی که آب و برق آنها را بطور مداوم تولید، منتقل و توزیع می کنند، آنهایی که در مواقع اضطرار همچون حوادث و سیلابها، در صف مقدم مواجهه با خطرات قرار دارند.
خروش کارون بزرگ تاریخی میشود، اما تبحر مهندسان و بهره برداران سدها و نیروگاههای برق آبی بر آن غالب و مستولی می گردد، استیلای تعهد و تخصص بر قوانین طبیعت، نشان از اقتدار مهندسی این سرزمین دارد. کارون خروشان در دامان خلیج فارس آرام میگیرد، برخی شهرها کم و بیش آسیب دیده اند، آسیبی که در صورت نبود سدها، قطعا بسیار مخرب تر و سهمگین تر میبود، آسمان آرام میگیرد و همه صنعت برق آبی آرام میگیرند.
سدهای خوزستان، نجات دهنده تاریخی کهن میشوند، تاریخی که لبریز از صلابت و وجاهت است.
